De dictatuur van Argentinië | Graphic Novel "Silence": Tegen stilte

Waarom heet deze graphic novel "Silence"? In het eerste hoofdstuk legt Birgit Weyhe uit: "Dit boek gaat over twee vrouwen die op verschillende manieren werden beïnvloed door stilte: door privé-zwijgen en door politieke doofpot."

Daarmee vertelt ze twee verhalen. Ten eerste hoe Ellen Marx, als 17-jarige Duitse Jodin, in het voorjaar van 1939 zonder haar ouders naar Buenos Aires emigreerde. Haar hele familie werd tijdens de Shoah door de nazi's vermoord. Bijna 40 jaar later, in maart 1977, "verdween" haar volwassen dochter Nora. De Argentijnse militaire junta bestreed de linkse oppositie met terreur en willekeurige arrestaties . De ontvoeringen en verdwijningen intensiveerden het geweld, en familieleden en kameraden werden geterroriseerd door de onzekerheid. Een levenslange zoektocht naar Ellen Marx begon; ze werd een van de beroemde "Moeders van de Plaza de Mayo", die zich, ondanks verboden en repressie, publiekelijk op het centrale plein verzamelden om te vragen naar hun vermiste kinderen.

Het tweede levensverhaal in "Silence" is dat van Elisabeth Käsemann: geboren in Gelsenkirchen in 1947, raakte ze rond 1968 gepolitiseerd tijdens haar studie in West-Berlijn en was ze lid van de Socialistische Duitse Studentenbond. De beweging van '68 eiste een einde aan de stilte rond de misdaden van het nazitijdperk en protesteerde tegen de Vietnamoorlog. Vanaf 1970 woonde Elisabeth Käsemann in Buenos Aires en nam ze, net als Nora Marx, deel aan zelforganisatie in de sloppenwijken van de stad. In een lang gesprek, dat meerdere pagina's in de graphic novel beslaat, legt Nora aan haar moeder Ellen uit waar het allemaal om draait: het organiseren van praktische zelfhulp en solidariteit, maar ook het agiteren voor een rechtvaardiger sociale orde.

Birgit Weyhe citeert posters, advertenties en historisch bekende foto's, en gebruikt verschillende iconische symbolen. Haar tekeningen, gekenmerkt door heldere lijnen, corresponderen met het fijn geschreven lettertype.

Net als Nora Marx werd Elisabeth Käsemann in maart 1977 gearresteerd. In "Silence" zien we haar Britse vriendin Diana tevergeefs op haar wachten. Vervolgens wordt ook zij gearresteerd, naar het martelkamp El Vesubio gebracht en gemarteld. Maar Diana overleeft het omdat de Britse ambassade zich fel inzet voor haar vrijlating. Het ministerie van Buitenlandse Zaken, waar Elisabeths ouders om hulp vragen, blijft echter stil. Diana vertelt later hoe ze in een aangrenzende cel naar het geschreeuw van haar vriendin Elisabeth moest luisteren en hoe het daar naar brandend vlees rook toen de gevangenen met elektriciteit werden gemarteld.

Weyhe citeert uit een "landenrapport" uit 1977 van het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken: "De werkelijke problemen van Argentinië liggen in de binnenlandse politiek, in de strijd tegen subversie en politiek extremisme. De bestrijding daarvan is een prioriteit. Sinds het aantreden van de militaire regering is er grote vooruitgang geboekt." Economische belangen krijgen voorrang en ook het aanstaande WK van 1978 zal naar verwachting soepel verlopen.

Zorgvuldig onderzochte achtergrondinformatie vormt de basis van de plot. De heldere illustraties worden niet overschaduwd door de tekst. Het beperkte kleurenpalet – zwart, twee tinten groen en rood, en geel – geeft ze een heldere uitstraling. Het gaat hier niet om spektakel; het gaat om leven. En dood. In het hoofdstuk dat de moord op Elisabeth Käsemann beschrijft, zijn de pagina's zwart in plaats van wit. Met fragiele witte lijnen zijn er voorwerpen uit de gevangenis op getekend. En de tekst is het sobere verslag van de Elisabeth Käsemann Stichting over de executie van een groep gevangenen op 24 mei 1977, waaronder Elisabeth Käsemann.

Ook in andere hoofdstukken zijn er pagina's waar de weergave van concreet geweld overgaat in abstractie. Of pagina's die bijna volledig bedekt zijn met zwarte krabbels. "Ik heb verschillende pennen en penselen gebroken voor de gekrabbelde gedeeltes, omdat ik met enorme druk en kracht op de tekentools werkte", legt Weyhe uit. "De mensen die hier getekend zijn, komen een gewelddadige abstractie van geweld tegen."

"Silence" is het meest uitgebreide van Weyhes elf stripboeken tot nu toe. Ze werkte er vier jaar aan. Het is een aanklacht tegen de politiek van stilte en een belangrijke bijdrage aan de herinneringscultuur, zowel qua vorm als inhoud.

Birgit Weyhe: Schweigen. Avant-Verlag, 368 pp., hardcover, € 39. Boekpresentatie: 4 juni bij "Cantina fux & ganz", Bodenstedtstr. 16, Hamburg-Altona, vanaf 19.30 uur